Fundacja z Wrocławia dla młyna w Niegowie
(Zam: 22.04.2013 r., godz. 12.19)Dlaczego podejmujemy ochronę dzieła kultury technicznej, czemu i komu działanie to może służyć i jakie korzyści przynosić? Czy potrzebny jest nam zabytek i kłopotliwa czasami powinność jego ochrony? Zadając te retoryczne pytania prof. Stanisław Januszewski zwraca się do wszystkich, aby pokazać, że ochrona dziedzictwa to nie „zbytek”, lecz autentyczna potrzeba promująca regiony i kraj, to również czynnik wpływający na aktywizację lokalnych społeczności i odgrywający ważną rolę w kreowaniu samorządności, odpowiedzialności za przestrzeń i środowisko kulturowe, tu i teraz.
Z tak rozumianej odpowiedzialności za zabytki techniki w 1992 r. we Wrocławiu ustanowiona została Fundacja Otwartego Muzeum Techniki (FOTM). Organizacja zyskała wsparcie środowisk naukowych i władz miasta. Wśród założycieli fundacji znalazły się niemal wszystkie „historyczne” zakłady przemysłowe Wrocławia, Politechnika, Uniwersytet i Akademia Sztuki. Stała się konfederacją założycieli zainteresowanych ochroną aktywną dziedzictwa przemysłowego i technicznego Polski, a inicjatorem jej stworzenia był prof. dr. hab. Stanisław Januszewski.
Wyrosła z woli właścicieli i użytkowników dóbr kultury – zabytków techniki pragnących poprzez dzieła cywilizacji technicznej promować miasto i aktywność jego mieszkańców w sferze kultury technicznej, ekonomii i przedsiębiorczości. Zasadnicze miejsce w realizowanych przez fundację zadaniach zajmują studia i badania źródeł archeologii przemysłowej – zabytków przemysłu i techniki, prowadzone na obszarze Polski, a obejmujące m.in. studia z zakresu techniki górniczej, energetyki, przemysłu włókienniczego, budownictwa wodnego i lądowego oraz gospodarki komunalnej.
Szczególną misją Fundacji jest mocne akcentowanie związków pomiędzy ochroną dziedzictwa kultury technicznej a edukacją, kulturą i gospodarką kraju. Osadzanie programów ochrony zabytków w kontekstach gospodarczych i społecznych jest także drogą szerokiej współpracy z samorządami lokalnymi, z przemysłem, z właścicielami i użytkownikami zabytków techniki.
Fundacja podkreśla, że ochrona zabytków techniki sprzyja formułowaniu nowych programów rozwoju, w skalach makro i mikro. Wyzwalając refleksję nad istotą procesów przemiany cywilizacyjnej i dziedzictwa, sprzyja kształtowaniu człowieka otwartego na szanse i zagrożenia, jakie niesie ze sobą rozwój techniki. Stanowi znakomite narzędzie służące edukacji i oświacie.
Fundacja zyskała pozycję eksperta administracji państwowej i samorządowej oraz właścicieli i użytkowników zabytkowych dzieł kultury technicznej. Działa na terenie całego kraju, aktywna jest również na obszarach Rosyjskiej Północy, współpracuje z wieloma muzeami techniki Europy Zachodniej.
A co sprowadziło Fundację Otwartego Muzeum Techniki do powiatu wyszkowskiego? Należy tu wrócić do działań podjętych przez Stowarzyszenie na Rzecz Gminy Zabrodzie „Bractwo Zabrodzkie”. Od kilku lat starało się o uzyskanie praw i możliwość przejęcia znajdującego się na terenie gminy dawnego młyna, w którym zamierzało utworzyć Muzeum Młynarstwa i Piekarnictwa. Została wszczęta procedura w starostwie wyszkowskim i jednocześnie złożono wniosek o wpisanie młyna do rejestru zabytków. W listopadzie ubiegłego roku konserwator zwrócił się do Fundacji Otwartego Muzeum Techniki o wydanie opinii, czy młyn zasługuje na wpis do rejestru. Prof. Stanisław Januszewski, prezes zarządu fundacji wspomina: – Jechałem z przeświadczeniem, że to wszystko nic nie jest warte, że trzeba to zburzyć. Raczej się martwiłem gdzie to, co pozostało wywieźć, żeby nie zmarnować. Ale jak tu przyjechałem i zobaczyłem młyn powiedziałem, że grzechem śmiertelnym byłoby wywozić stąd chociażby gwóźdź.
W przygotowanej przez prof. Januszewskiego ekspertyzie czytamy: „W 1924 r. Marian Dąbrowski podjął w Niegowie budowę młyna motorowego. Ochrzcił go mianem „Nowość”. Wznosił go własnymi siłami, na placu budowy wykonując betonowe bloczki, z których murowano ściany nośne 3-kondygnacyjnego budynku produkcyjnego, w części podpiwniczonego. W 1928 r. sprowadził silnik gazowy i gazogenerator wytwarzający gaz ssany.” O wyjątkowości młyna w Niegowie stanowi sposób zasilania. Silnik gazowy i wytwornica gazu to jest ewenement. Wartością jest również ciekawa formuła architektoniczna. Młyn jest zbudowany nie z cegły, ale z pustaka, jak na 1928 r. jest to absolutny wyjątek – podkreśla profesor. Młyn jest zachowany w bardzo dobrym stanie. Na drugiej kondygnacji jest wszystko tak, jak było w 1928 r., wszystko się zachowało, nic nie zostało zniszczone ani ukradzione. Młyn motorowy w Niegowie funkcjonował do 1968 r., przy czym silnik gazowy i gazogenerator wyłączono z ruchu ok. 1955 r., z chwilą elektryfikacji osady.
Z uwagi na charakter działalności oraz wartość wkładu prac zaproponowano, aby fundacja przejęła młyn. Biorąc jednak pod uwagę długotrwałą procedurę związaną z nieodpłatnym przekazaniem nieruchomości, fundacja skłania się jednak bardziej do takiego rozwiązania, aby młyn został odkupiony od starostwa przez Muzeum Techniki Rolniczej i Gospodarstwa Wiejskiego z Redcza Krukowego. Prezes tego muzeum, pan Janusz Borkowski od wielu lat jest głównym mecenasem fundacji, on też podjął się sfinansowania prac porządkowych i remontowych wykonywanych obecnie przez grupę studentów i pracowników Politechniki Wrocławskiej. W prowadzone przez fundację prace włączyli się członkowie „Bractwa Zabrodzkiego” oraz miejscowi strażacy, którzy pomogli zabezpieczyć dach. Przy zaangażowaniu tych osób, bez wielkiego nakładu pieniędzy przez kilka dni udało się ten obiekt doprowadzić do dobrego stanu. – Jeśli już zostanie uregulowana sytuacja prawna nieruchomości, liczę na pełną współpracę „Bractwa Zabrodziego” i innych miejscowych organizacji pozarządowych. Chciałbym, aby to miejsce tętniło życiem, aby można było tu organizować różne imprezy, wydarzenia, wystawy, aby były prelekcje dla szkół. To miejsce w czasem stanie się naturalną reklamą gminy – wylicza prof. Januszewski.
Na kanwie sprawy związanej z młynem w Niegowie mazowiecki konserwator zabytków zamierza wykonać generalne rozpoznanie stanu zasobów zabytkowych młynarstwa z całego Mazowsza. Powstałe w wyniku tego opracowanie będzie prezentowane w nowopowstałym Muzeum Młynarstwa i Piekarnictwa w Niegowie. Już we wrześniu br. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki zamierza zorganizować w odrestaurowanym młynie jedną z sesji naukowych w ramach prowadzonych warsztatów dla wolontariuszy FOMT, muzealników, konserwatorów zabytków oraz wszystkich zainteresowanych historią techniki i ochroną dziedzictwa przemysłowego.
Współpraca Fundacji Otwartego Muzeum Techniki z Wrocławia oraz Muzeum Techniki Rolniczej i Gospodarstwa Wiejskiego z Redcza Krukowego może być szansą dla młyna. Dzięki dwóm niezwykłym osobom, prof. Stanisławowi Januszewskiemu i Januszowi Borkowskiemu, historyczny młyn w Niegowie nabierze już wkrótce nowego blasku.
Danuta Laskowska
Wyrosła z woli właścicieli i użytkowników dóbr kultury – zabytków techniki pragnących poprzez dzieła cywilizacji technicznej promować miasto i aktywność jego mieszkańców w sferze kultury technicznej, ekonomii i przedsiębiorczości. Zasadnicze miejsce w realizowanych przez fundację zadaniach zajmują studia i badania źródeł archeologii przemysłowej – zabytków przemysłu i techniki, prowadzone na obszarze Polski, a obejmujące m.in. studia z zakresu techniki górniczej, energetyki, przemysłu włókienniczego, budownictwa wodnego i lądowego oraz gospodarki komunalnej.
Szczególną misją Fundacji jest mocne akcentowanie związków pomiędzy ochroną dziedzictwa kultury technicznej a edukacją, kulturą i gospodarką kraju. Osadzanie programów ochrony zabytków w kontekstach gospodarczych i społecznych jest także drogą szerokiej współpracy z samorządami lokalnymi, z przemysłem, z właścicielami i użytkownikami zabytków techniki.
Fundacja podkreśla, że ochrona zabytków techniki sprzyja formułowaniu nowych programów rozwoju, w skalach makro i mikro. Wyzwalając refleksję nad istotą procesów przemiany cywilizacyjnej i dziedzictwa, sprzyja kształtowaniu człowieka otwartego na szanse i zagrożenia, jakie niesie ze sobą rozwój techniki. Stanowi znakomite narzędzie służące edukacji i oświacie.
Fundacja zyskała pozycję eksperta administracji państwowej i samorządowej oraz właścicieli i użytkowników zabytkowych dzieł kultury technicznej. Działa na terenie całego kraju, aktywna jest również na obszarach Rosyjskiej Północy, współpracuje z wieloma muzeami techniki Europy Zachodniej.
A co sprowadziło Fundację Otwartego Muzeum Techniki do powiatu wyszkowskiego? Należy tu wrócić do działań podjętych przez Stowarzyszenie na Rzecz Gminy Zabrodzie „Bractwo Zabrodzkie”. Od kilku lat starało się o uzyskanie praw i możliwość przejęcia znajdującego się na terenie gminy dawnego młyna, w którym zamierzało utworzyć Muzeum Młynarstwa i Piekarnictwa. Została wszczęta procedura w starostwie wyszkowskim i jednocześnie złożono wniosek o wpisanie młyna do rejestru zabytków. W listopadzie ubiegłego roku konserwator zwrócił się do Fundacji Otwartego Muzeum Techniki o wydanie opinii, czy młyn zasługuje na wpis do rejestru. Prof. Stanisław Januszewski, prezes zarządu fundacji wspomina: – Jechałem z przeświadczeniem, że to wszystko nic nie jest warte, że trzeba to zburzyć. Raczej się martwiłem gdzie to, co pozostało wywieźć, żeby nie zmarnować. Ale jak tu przyjechałem i zobaczyłem młyn powiedziałem, że grzechem śmiertelnym byłoby wywozić stąd chociażby gwóźdź.
W przygotowanej przez prof. Januszewskiego ekspertyzie czytamy: „W 1924 r. Marian Dąbrowski podjął w Niegowie budowę młyna motorowego. Ochrzcił go mianem „Nowość”. Wznosił go własnymi siłami, na placu budowy wykonując betonowe bloczki, z których murowano ściany nośne 3-kondygnacyjnego budynku produkcyjnego, w części podpiwniczonego. W 1928 r. sprowadził silnik gazowy i gazogenerator wytwarzający gaz ssany.” O wyjątkowości młyna w Niegowie stanowi sposób zasilania. Silnik gazowy i wytwornica gazu to jest ewenement. Wartością jest również ciekawa formuła architektoniczna. Młyn jest zbudowany nie z cegły, ale z pustaka, jak na 1928 r. jest to absolutny wyjątek – podkreśla profesor. Młyn jest zachowany w bardzo dobrym stanie. Na drugiej kondygnacji jest wszystko tak, jak było w 1928 r., wszystko się zachowało, nic nie zostało zniszczone ani ukradzione. Młyn motorowy w Niegowie funkcjonował do 1968 r., przy czym silnik gazowy i gazogenerator wyłączono z ruchu ok. 1955 r., z chwilą elektryfikacji osady.
Z uwagi na charakter działalności oraz wartość wkładu prac zaproponowano, aby fundacja przejęła młyn. Biorąc jednak pod uwagę długotrwałą procedurę związaną z nieodpłatnym przekazaniem nieruchomości, fundacja skłania się jednak bardziej do takiego rozwiązania, aby młyn został odkupiony od starostwa przez Muzeum Techniki Rolniczej i Gospodarstwa Wiejskiego z Redcza Krukowego. Prezes tego muzeum, pan Janusz Borkowski od wielu lat jest głównym mecenasem fundacji, on też podjął się sfinansowania prac porządkowych i remontowych wykonywanych obecnie przez grupę studentów i pracowników Politechniki Wrocławskiej. W prowadzone przez fundację prace włączyli się członkowie „Bractwa Zabrodzkiego” oraz miejscowi strażacy, którzy pomogli zabezpieczyć dach. Przy zaangażowaniu tych osób, bez wielkiego nakładu pieniędzy przez kilka dni udało się ten obiekt doprowadzić do dobrego stanu. – Jeśli już zostanie uregulowana sytuacja prawna nieruchomości, liczę na pełną współpracę „Bractwa Zabrodziego” i innych miejscowych organizacji pozarządowych. Chciałbym, aby to miejsce tętniło życiem, aby można było tu organizować różne imprezy, wydarzenia, wystawy, aby były prelekcje dla szkół. To miejsce w czasem stanie się naturalną reklamą gminy – wylicza prof. Januszewski.
Na kanwie sprawy związanej z młynem w Niegowie mazowiecki konserwator zabytków zamierza wykonać generalne rozpoznanie stanu zasobów zabytkowych młynarstwa z całego Mazowsza. Powstałe w wyniku tego opracowanie będzie prezentowane w nowopowstałym Muzeum Młynarstwa i Piekarnictwa w Niegowie. Już we wrześniu br. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki zamierza zorganizować w odrestaurowanym młynie jedną z sesji naukowych w ramach prowadzonych warsztatów dla wolontariuszy FOMT, muzealników, konserwatorów zabytków oraz wszystkich zainteresowanych historią techniki i ochroną dziedzictwa przemysłowego.
Współpraca Fundacji Otwartego Muzeum Techniki z Wrocławia oraz Muzeum Techniki Rolniczej i Gospodarstwa Wiejskiego z Redcza Krukowego może być szansą dla młyna. Dzięki dwóm niezwykłym osobom, prof. Stanisławowi Januszewskiemu i Januszowi Borkowskiemu, historyczny młyn w Niegowie nabierze już wkrótce nowego blasku.
Danuta Laskowska
