Żabi los
(Zam: 11.05.2012 r., godz. 11.34)
Masowe wędrówki zwierząt, migracje, zwłaszcza te sezonowe związane z rozrodem są jednym z najbardziej spektakularnych spektakli rozgrywanych na scenie przyrody. Są one dowodem działania selekcji i ewolucji , zachwycających nas swoją skalą, regularnością i determinacją. Jednym z przejawów takiego zjawiska jest obserwowany w naszej szerokości geograficznej okres godowy płazów przypadający na marzec i kwiecień. Postęp cywilizacyjny związany jest bezpośrednio z łatwością i szybkością komunikacji i mobilności. Odpowiadająca za to sieć dróg jest śmiertelnym zagrożeniem dla milionów płazów. Niestety nie jedynym.
Populacja płazów na całym świecie dramatycznie się zmniejsza. Jedna trzecia gatunków płazów jest na granicy wyginięcia. Ponad 200 gatunków wymarło od 1979 roku. Nauce jest znanych obecnie około 6200 gatunków płazów. Największym zagrożeniem dla płazów są zmiany klimatyczne, niszczenie ich siedlisk, użycie pestycydów, nadmierne spożycie mięsa płazów i użycie na cele laboratoryjne, gatunki inwazyjne, które weszły do ich siedlisk oraz choroby rozprzestrzeniające się na wskutek ludzkiej aktywności. W tym bardzo powszechne ostatnio infekcje bakteryjne i grzybiczne. Rola płazów w ekosystemach często nam umyka i sprowadza się do percepcji ich obecności podczas chóralnego kumkania żab.
Płazy pozwalają ograniczać liczbę owadów w tym komarów, umożliwiać udoskonalanie leków, są bardzo istotnym elementem łańcucha pokarmowego dla ptaków, ryb i ssaków. Płazy są bardzo ważnym wskaźnikiem zanieczyszczenia środowiska. Ich powiązania w ekosystemach i zajmowanych przez nie niszach są wielowymiarowe i obniżenie liczby ich występowania pociąga za sobą szereg skutków.
Każdej wiosny płazy buda się z zimowego letargu i zmierzają do różnego rodzajów słodkowodnych akwenów w celu złożenia skrzeku. Ich wędrówki w zależności od gatunku i lokalnych uwarunkować do przeciętnie kilka kilometrów
Na Ziemi jest ponad 700 milionów samochodów. Jeżeli przyjmiemy, że każdy samochód przejedzie płaza raz na dziesięć lat, to i tak mamy wynik 70 milionów zabitych płazów każdego roku.
Podzielenie siedlisk przez drogi jest podstawowym problemem dla europejskich płazów. Widać to szczególnie tragicznie podczas wiosennych migracji płazów do ich miejsc lęgowych, kiedy przekraczają drogi i masowo na nich giną pod kołami samochodów. Z resztą nie tylko bezpośredni nacisk koła na płaza powoduje jego śmierć. Nawet, jeżeli zwierzę nie trafi pod koła lecz znajdzie się pod samochodem jest narażone na bardzo silne oddziaływanie sprężonego powietrza pod podwoziem szybko poruszającego się samochodu. Najczęściej uderzenie takiej powietrznej kurtyny również powoduje śmierć.
Badania nad migracją płazów i wpływu dróg na populacje płazów miały swój początek w Niemczech, ze względu na szczególnie widoczny wynik oddziaływania na zwierzęta najgęstszej sieci dróg w Europie. Nic dziwnego, że Niemcy zdali sobie sprawę w konieczności otwarcia barier z dróg dla poszczególnych gatunków zwierząt i dysponują obecnie najbardziej zaawansowanym systemem przejść dla zwierząt adekwatnym dla różnego typu infrastruktury drogowej i typów przecinanych przez drogi ekosystemów . W ślad za myślą inżynieryjną nastąpił intensywny wzrost świadomości obywatelskiej i tworzenie lokalnych grup wolontariuszy, których działania koncentrują się wokół aktywnej ochrony płazów. Pierwsze liczenia płazów będące początkiem inwentaryzacji i poznawania skali problemu odbywały się na terenie Niemiec, Austrii i Szwajcarii latach 70tych XX wieku. Na terenie Austrii akcja „Ratujmy Żaby” ma już 26 lat! Aktualnie ma charakter projektu koordynowanego przez powołane w tym celu stowarzyszenie w partnerstwie z władzami samorządu Karyntii. Stworzony w tym celu program działań ochronnych jest datowany w ramach projektu do roku 2013. Wówczas budowane przejścia dla zwierząt i nowe zbiorniki do rozrodu będą stanowiły kompleksowe rozwiązanie ochronne. Przeprowadzone inwentaryzacje wykazały konieczność przebudowy 157 dróg. W wyznaczonych punktach na tych drogach, co roku migruje około 80 000 płazów. Pomoc zaangażowanych wolontariuszy, współpraca ze strony władz zarządu dróg i lokalnych samorządów jest przykładem zaawansowanego działania ochronnego.
Blisko ćwierćwiecze doświadczenia doprowadziły do powstania kilku mechanizmów będących odpowiedzią na zagrożenia fragmentacji środowiska i masowych migracji przez drogi.
Jednym z nich jest aktywna ochrona płazów podczas ich migracji. Wzdłuż wyznaczonych odcinków dróg ustawia się niewysokie płotki z tworzy sztucznych. Są one barierami uniemożliwiającymi wejście małych zwierząt na pas drogi. Wzdłuż płotków są w ziemi wkopane pojemniki. Po napotkaniu na swojej drodze bariery płazy kierujące się do miejsca rozrodu uporczywie kontynuują wędrówkę przemieszczając się wzdłuż płotków. Zwierzęta przemieszczające się w ten sposób natrafiają na wkopane pojemniki.
Głębokość pojemników jest tak dobrana by zwierzęta nie mogły ich samodzielnie opuścić. Pojemniki te są następnie przenoszone przez ludzi ( wolontariuszy) na drugą stronę drogi a zwierzęta uwalniane. Optymalne jest powtórzenie tej czynności dwa razy dziennie w godzinach rannych i wieczornych. Kluczowe jest jednak poranne opróżnienie pojemników ze względu na szczególna intensywność migracji płazów nocą.
Drugim rozwiązaniem jest ingerencja konstrukcyjna w pas drogi polegająca na budowie przejść dla zwierząt. Zastosowanie ma kilka typów przejść dedykowanych dla różnych zapotrzebowania wynikających z typu drogi, intensywności ruchu, konfiguracji terenu , migrujących gatunków i ich ilości.
Trzecim rozwiązaniem jest budowa zastępczych miejsc rozrodu płazów w postaci różnej wielkości akwenów wodnych. Jest to rozwiązanie optymalne w sytuacji, gdy istniejąca infrastruktura uniemożliwia pozostałe dwa rozwiązania. Stosuje się je również równolegle w celu dodatkowego zabezpieczenia populacji i dbania o zachowania bioróżnorodności. Utworzone w wyniku tego rozwiązania oczka wodne i stawy stanowią dodatkową walor siedliskowy wpływając na heterogenność środowiska
Podstawowym mechanizmem powalającym zmniejszyć ryzyko rozjeżdżania płazów jest zdecydowanie zmniejszenie prędkości podróżowania podczas nocnej jazdy po lub podczas opadu deszczu. Powadzony monitoring wykazał ze w Brandenburgii 70% migrujących nocą płazów ginie na drogach. Na terenie Szwajcarii a w podobnej akcji od blisko 30 lat wolontariusze pomagają płazom podczas ich wiosennej migracji do miejsc rozrodu . Dzięki ich pomocy i aktywnej ochronie podczas przenoszenia płazów przez drogi do miejsc rozrodu trafia 120 000 zwierząt. Intensywne działania organizacji herpetologicznych w Szwajcarii zaowocowały nie tylko wyjątkową świadomością społeczną, której wyrazem jest zaangażowanie wolontariuszy, lecz także wpływem na działania legislacyjne które umożliwiły urzędowe ograniczenie prędkości w okresie rozrodu płazów na wyznaczonych odcinkach dróg do 30km/h oraz możliwość czasowego wyłączenia dróg z użytku. Merytoryczne przygotowanie i znajomość lokalnych populacji przez organizacje herpetologiczne i ich działaczy pozwoliła precyzyjnie określić kluczowe miejsca do ratowania płazów , mapę siedlisk występowania. Wieloletnie badania kierunkowe i znajomość terenu zaowocowała wyjątkową skutecznością działań ochronnych. Działania te obejmują obecnie ponad 100 dróg na terenie Szwajcarii, które obsługuje blisko 50 grup wolontariuszy przenoszących 120 tys płazów. Każdego roku.
Niezbędna pomoc wolontariuszy w tych sezonowych intensywnych akcjach nie przewiduje jednak w całości cyklu rozrodczego płazów . Mianowice opuszczania zbiorników wodnych przez godujące płazy nie odbywa się podobnie intensywnie w krótkim okresie czasu jak migracja do zbiornika. Rozciągniecie tego procesu w czasie podobnie jak opuszczanie zbiorników przez młode osobniki w lecie powoduje ze zwierzęta są pozbawione wówczas intensywnej ochrony a również musza pokonać drogi. Na szczególną uwagę zasługuje najczęściej pomijany fakt wieczornego wykorzystywania energii cieplej asfaltu. Płazy są zwierzętami zmiennocieplnymi podobnie jak ich pożywienie – owady. W godzinach nocnych nagrzany za dnia asfalt oddaje ciepło przyciągając zmiennocieplne organizmy. Jest to efekt cieplnej pułapki.
W związku z tym płazy bardzo często w dużych ilościach przesiadują na drogach. Zjawisko takie jest powszechne na mniej uczęszczanych, lokalnych drogach, na który mniejszy ruch samochodowy nie powoduje dużych wibracji nawierzchni, która przepłasza zwierzęta. Jednak nawet drogi o małym natężeniu ruchu w tym uczęszczane sporadycznie przez samochody mogą być miejscem prawdziwej hekatomby, gdyż nieruchomo polujące płazy na ciepłym asfalcie giną masowo nawet podczas przejazdu pojedynczego auta.
Te zjawiska migracji po rozrodzie, migracji młodych osobników i pułapki cieplnej dróg nie doczekały się jeszcze rozwiązań przeciwdziałających zwiększonej śmiertelności zwierząt.
Zagrożenie dla płazów w postaci dróg nie wynika jedynie z mechanicznego zagrożenia dla zwierząt. Drogi stanowią bariery bardzo trudne do przebycia. O czym świadczą powyższe wyjaśnienia. Powoduje do zamknięcie populacji zwierząt w małych grupach na izolowanych stanowiskach, które można porównać do wysp. Takie zamknięte populacje są narażone na szereg zagrożeń o podłożu genetycznym i ewolucyjnym z wymarciem włącznie.
Zanieczyszczenie środowiska i zmiany klimatyczne powodują dodatkowe zagrożenie w postaci epidemii chorób, które dziesiątkują populacje płazów. Ostatnio w Europie gatunki żab są atakowane przez grzybice która je zabija.
Ze wszystkich gatunków najbardziej zagrożone podczas migracji są ropuchy. Poruszają się bardzo wolno pokonanie 7 metrowego pasa ruchu na drodze e zajmuje i przeważnie około 15 minut , głownie w nocy , po godzinie 19stej. Łatwo sobie wyobrazić jak ryzykownej jest przebywanie kwadrans na jezdni.
Dagmara Matracka
Płazy pozwalają ograniczać liczbę owadów w tym komarów, umożliwiać udoskonalanie leków, są bardzo istotnym elementem łańcucha pokarmowego dla ptaków, ryb i ssaków. Płazy są bardzo ważnym wskaźnikiem zanieczyszczenia środowiska. Ich powiązania w ekosystemach i zajmowanych przez nie niszach są wielowymiarowe i obniżenie liczby ich występowania pociąga za sobą szereg skutków.
Każdej wiosny płazy buda się z zimowego letargu i zmierzają do różnego rodzajów słodkowodnych akwenów w celu złożenia skrzeku. Ich wędrówki w zależności od gatunku i lokalnych uwarunkować do przeciętnie kilka kilometrów
Na Ziemi jest ponad 700 milionów samochodów. Jeżeli przyjmiemy, że każdy samochód przejedzie płaza raz na dziesięć lat, to i tak mamy wynik 70 milionów zabitych płazów każdego roku.
Podzielenie siedlisk przez drogi jest podstawowym problemem dla europejskich płazów. Widać to szczególnie tragicznie podczas wiosennych migracji płazów do ich miejsc lęgowych, kiedy przekraczają drogi i masowo na nich giną pod kołami samochodów. Z resztą nie tylko bezpośredni nacisk koła na płaza powoduje jego śmierć. Nawet, jeżeli zwierzę nie trafi pod koła lecz znajdzie się pod samochodem jest narażone na bardzo silne oddziaływanie sprężonego powietrza pod podwoziem szybko poruszającego się samochodu. Najczęściej uderzenie takiej powietrznej kurtyny również powoduje śmierć.
 Uratowane żaby |
Badania nad migracją płazów i wpływu dróg na populacje płazów miały swój początek w Niemczech, ze względu na szczególnie widoczny wynik oddziaływania na zwierzęta najgęstszej sieci dróg w Europie. Nic dziwnego, że Niemcy zdali sobie sprawę w konieczności otwarcia barier z dróg dla poszczególnych gatunków zwierząt i dysponują obecnie najbardziej zaawansowanym systemem przejść dla zwierząt adekwatnym dla różnego typu infrastruktury drogowej i typów przecinanych przez drogi ekosystemów . W ślad za myślą inżynieryjną nastąpił intensywny wzrost świadomości obywatelskiej i tworzenie lokalnych grup wolontariuszy, których działania koncentrują się wokół aktywnej ochrony płazów. Pierwsze liczenia płazów będące początkiem inwentaryzacji i poznawania skali problemu odbywały się na terenie Niemiec, Austrii i Szwajcarii latach 70tych XX wieku. Na terenie Austrii akcja „Ratujmy Żaby” ma już 26 lat! Aktualnie ma charakter projektu koordynowanego przez powołane w tym celu stowarzyszenie w partnerstwie z władzami samorządu Karyntii. Stworzony w tym celu program działań ochronnych jest datowany w ramach projektu do roku 2013. Wówczas budowane przejścia dla zwierząt i nowe zbiorniki do rozrodu będą stanowiły kompleksowe rozwiązanie ochronne. Przeprowadzone inwentaryzacje wykazały konieczność przebudowy 157 dróg. W wyznaczonych punktach na tych drogach, co roku migruje około 80 000 płazów. Pomoc zaangażowanych wolontariuszy, współpraca ze strony władz zarządu dróg i lokalnych samorządów jest przykładem zaawansowanego działania ochronnego.
Blisko ćwierćwiecze doświadczenia doprowadziły do powstania kilku mechanizmów będących odpowiedzią na zagrożenia fragmentacji środowiska i masowych migracji przez drogi.
Jednym z nich jest aktywna ochrona płazów podczas ich migracji. Wzdłuż wyznaczonych odcinków dróg ustawia się niewysokie płotki z tworzy sztucznych. Są one barierami uniemożliwiającymi wejście małych zwierząt na pas drogi. Wzdłuż płotków są w ziemi wkopane pojemniki. Po napotkaniu na swojej drodze bariery płazy kierujące się do miejsca rozrodu uporczywie kontynuują wędrówkę przemieszczając się wzdłuż płotków. Zwierzęta przemieszczające się w ten sposób natrafiają na wkopane pojemniki.
Głębokość pojemników jest tak dobrana by zwierzęta nie mogły ich samodzielnie opuścić. Pojemniki te są następnie przenoszone przez ludzi ( wolontariuszy) na drugą stronę drogi a zwierzęta uwalniane. Optymalne jest powtórzenie tej czynności dwa razy dziennie w godzinach rannych i wieczornych. Kluczowe jest jednak poranne opróżnienie pojemników ze względu na szczególna intensywność migracji płazów nocą.
Drugim rozwiązaniem jest ingerencja konstrukcyjna w pas drogi polegająca na budowie przejść dla zwierząt. Zastosowanie ma kilka typów przejść dedykowanych dla różnych zapotrzebowania wynikających z typu drogi, intensywności ruchu, konfiguracji terenu , migrujących gatunków i ich ilości.
Trzecim rozwiązaniem jest budowa zastępczych miejsc rozrodu płazów w postaci różnej wielkości akwenów wodnych. Jest to rozwiązanie optymalne w sytuacji, gdy istniejąca infrastruktura uniemożliwia pozostałe dwa rozwiązania. Stosuje się je również równolegle w celu dodatkowego zabezpieczenia populacji i dbania o zachowania bioróżnorodności. Utworzone w wyniku tego rozwiązania oczka wodne i stawy stanowią dodatkową walor siedliskowy wpływając na heterogenność środowiska
Podstawowym mechanizmem powalającym zmniejszyć ryzyko rozjeżdżania płazów jest zdecydowanie zmniejszenie prędkości podróżowania podczas nocnej jazdy po lub podczas opadu deszczu. Powadzony monitoring wykazał ze w Brandenburgii 70% migrujących nocą płazów ginie na drogach. Na terenie Szwajcarii a w podobnej akcji od blisko 30 lat wolontariusze pomagają płazom podczas ich wiosennej migracji do miejsc rozrodu . Dzięki ich pomocy i aktywnej ochronie podczas przenoszenia płazów przez drogi do miejsc rozrodu trafia 120 000 zwierząt. Intensywne działania organizacji herpetologicznych w Szwajcarii zaowocowały nie tylko wyjątkową świadomością społeczną, której wyrazem jest zaangażowanie wolontariuszy, lecz także wpływem na działania legislacyjne które umożliwiły urzędowe ograniczenie prędkości w okresie rozrodu płazów na wyznaczonych odcinkach dróg do 30km/h oraz możliwość czasowego wyłączenia dróg z użytku. Merytoryczne przygotowanie i znajomość lokalnych populacji przez organizacje herpetologiczne i ich działaczy pozwoliła precyzyjnie określić kluczowe miejsca do ratowania płazów , mapę siedlisk występowania. Wieloletnie badania kierunkowe i znajomość terenu zaowocowała wyjątkową skutecznością działań ochronnych. Działania te obejmują obecnie ponad 100 dróg na terenie Szwajcarii, które obsługuje blisko 50 grup wolontariuszy przenoszących 120 tys płazów. Każdego roku.
 Wolontariusze przenoszący pajemnik z żabami |
Niezbędna pomoc wolontariuszy w tych sezonowych intensywnych akcjach nie przewiduje jednak w całości cyklu rozrodczego płazów . Mianowice opuszczania zbiorników wodnych przez godujące płazy nie odbywa się podobnie intensywnie w krótkim okresie czasu jak migracja do zbiornika. Rozciągniecie tego procesu w czasie podobnie jak opuszczanie zbiorników przez młode osobniki w lecie powoduje ze zwierzęta są pozbawione wówczas intensywnej ochrony a również musza pokonać drogi. Na szczególną uwagę zasługuje najczęściej pomijany fakt wieczornego wykorzystywania energii cieplej asfaltu. Płazy są zwierzętami zmiennocieplnymi podobnie jak ich pożywienie – owady. W godzinach nocnych nagrzany za dnia asfalt oddaje ciepło przyciągając zmiennocieplne organizmy. Jest to efekt cieplnej pułapki.
W związku z tym płazy bardzo często w dużych ilościach przesiadują na drogach. Zjawisko takie jest powszechne na mniej uczęszczanych, lokalnych drogach, na który mniejszy ruch samochodowy nie powoduje dużych wibracji nawierzchni, która przepłasza zwierzęta. Jednak nawet drogi o małym natężeniu ruchu w tym uczęszczane sporadycznie przez samochody mogą być miejscem prawdziwej hekatomby, gdyż nieruchomo polujące płazy na ciepłym asfalcie giną masowo nawet podczas przejazdu pojedynczego auta.
Te zjawiska migracji po rozrodzie, migracji młodych osobników i pułapki cieplnej dróg nie doczekały się jeszcze rozwiązań przeciwdziałających zwiększonej śmiertelności zwierząt.
Zagrożenie dla płazów w postaci dróg nie wynika jedynie z mechanicznego zagrożenia dla zwierząt. Drogi stanowią bariery bardzo trudne do przebycia. O czym świadczą powyższe wyjaśnienia. Powoduje do zamknięcie populacji zwierząt w małych grupach na izolowanych stanowiskach, które można porównać do wysp. Takie zamknięte populacje są narażone na szereg zagrożeń o podłożu genetycznym i ewolucyjnym z wymarciem włącznie.
Zanieczyszczenie środowiska i zmiany klimatyczne powodują dodatkowe zagrożenie w postaci epidemii chorób, które dziesiątkują populacje płazów. Ostatnio w Europie gatunki żab są atakowane przez grzybice która je zabija.
Ze wszystkich gatunków najbardziej zagrożone podczas migracji są ropuchy. Poruszają się bardzo wolno pokonanie 7 metrowego pasa ruchu na drodze e zajmuje i przeważnie około 15 minut , głownie w nocy , po godzinie 19stej. Łatwo sobie wyobrazić jak ryzykownej jest przebywanie kwadrans na jezdni.
Dagmara Matracka
Napisz komentarz
- Treść komentarza powinna być związana z tematem artykułu.
- Komentarze ukazują się dopiero po uzyskaniu akceptacji administratora.
- Komentarze naruszające netykietę nie będą publikowane.
- Komentarze promujące własne np. strony, produkty itp. nie będą publikowane.
