Asfaltowa Infostrada i Leśny Skarbiec
(Zam: 29.10.2013 r., godz. 08.25)Krajobraz to świat zewnętrzny odbierany za pośrednictwem ludzkiego doświadczenia.
Denis E. Cosgrove,“Social formation and symbolic landscape”
Wieś, rozumiana jako miejsce zamieszkania wspólnoty, jest jednostką organizacji społecznej w materialnym świecie. Fizycznymi cechami wsi są domostwa i ich granice, miejsca pomiędzy domami, ścieżki i drogi, które łączą wieś ze światem zewnętrznym.
Miejsce wybrane na „posadzenie” wsi musi posiadać właściwość podtrzymania wspólnoty ludzkiej, czyli dostęp do wody pitnej, dostęp do zasobów żywności lub możliwość jej wytwarzania.
Mieszkaniec wsi postrzega jej krajobraz jako zabudowania, płoty, miejsca pomiędzy nimi, ścieżki i drogi, źródło wody i miejsca skąd pochodzi pożywienie jak również jako zwierzęta i ludzi, z którymi dzieli się miejscem we wsi. Ten krajobraz można określić jako krajobraz domowy wsi.
Ten sam mieszkaniec postrzega również to, co istnieje poza granicami jego wsi: las, rzekę czy płaską przestrzeń pól, inne wsie w pobliżu lub miasto w jakiejś odległości, którego światła płoną łuną na nocnym niebie. Te dalsze elementy stanowią tło dla krajobrazu „domowego”.
Organizacja przestrzeni wewnątrz wsi jest określona poprzez: pozycję domostw w stosunku do siebie, ich skierowanie na południowe promienie słońca lub przeciwnie, ich pozycję w stosunku do drogi i wewnątrz własnych granic, jak i wielkość i kształt obszaru gospodarstw.
W zależności od złożoności społecznej inne czynniki mogą również wpływać na zasady i wygląd organizacji przestrzennej. Obecność domu spotkań, kościoła lub urzędu państwowego, które często umieszczane są centralnie, może dyktować promieniste rozłożenie ścieżek prowadzących do tych budowli i przydać ważności tym częściom wsi, w których one się znajdują. Te zasady organizacji mogą, choć nie są same w sobie widoczne, wpłynąć na fizyczny krajobraz wsi.
Stąd wynika, że wewnętrzny krajobraz wsi dla jej mieszkańca będzie składał się zarówno z cech fizycznych jak i ich znaczenia dla społeczności. Na odbiór elementów krajobrazu będzie również wpływało bezpośrednie, indywidualne i subiektywne doświadczenie i znajomość tych elementów.
W ten sposób świat materialny wokół nas jest zorganizowany w cząstki znaczeniowe poprzez naszą organizację społeczną, kulturę i indywidualne postrzeganie. Te „cząstki znaczeniowe” tworzą nasz krajobraz. Świat materialny dostarcza nam fizycznych elementów krajobrazu, a wartości ponadmaterialne tworzą symboliczne powiązania pomiędzy nimi.
Aby zrozumieć te powiązania, po pierwsze musimy wiedzieć o ich istnieniu. Wiedzę na ten temat można osiągnąć poprzez dokładne zapoznanie się z kulturowymi i społecznymi uwarunkowaniami, choć należy przyjąć, że niektóre z tych uwarunkowań zawsze pozostaną poza zasięgiem osoby „z zewnątrz”. Stąd wniosek, że tylko doświadczenie krajobrazu wsi „od wewnątrz” (tj. oczami mieszkańców) może prowadzić do pełnego zrozumienia jego znaczenia.
Tu pozwolę sobie przytoczyć dwa przykłady z doświadczeń własnych.
PRZYKŁAD 1 - DROGA
Wieś, w której kupiłam siedlisko, ciągnie się wzdłuż szosy, z małymi gospodarstwami po obu jej stronach. Każdy dom stoi na własnym, wąskim pasku ziemi i do niedawna był zazwyczaj odgrodzony od drogi niewysokim płotem z olchowych sztachet. Kiedy odwiedziłam tę wieś po raz pierwszy uważałam, że to wielka szkoda, iż droga przecina wieś przez środek. Widziałam drogę jako negatywny aspekt krajobrazu wsi. Kolejne, odbywane na przestrzeni kilku lat, wizyty we wsi przekonały mnie, że ta asfaltowa droga jest łącznikiem społeczności wsi. Każdego ciepłego popołudnia, kiedy praca w gospodarstwie dobiegała końca, ale do zachodu pozostawało jeszcze trochę czasu, mieszkańcy wsi wylegali na drogę, aby kojarzyć się w grupy i dyskutować o wydarzeniach danego dnia. Starszyzna siadywała na prostych drewnianych ławeczkach przy drodze i wygrzewała się w promieniach słońca. Dzieci bawiły się na drodze pod luźnym nadzorem dorosłych, jak na placu zabaw. Wieś spotykała się w codziennym rytuale, któremu sprzyjały wzajemne proporcje poboczy, rowów i szosy.
Gdybym nie odwiedziła wsi w określonej porze dnia i roku nie poznałabym tego zwyczaju i nie wiedziała o nim, choć był on znany każdemu mieszkańcowi wsi.
Niestety, wiele ławeczek zostało uszkodzonych lub zniszczonych w trakcie instalacji kanalizacji we wsi. Potem droga została poszerzona, dodano do niej chodnik i ścieżkę rowerową dla letników. Drogą przejeżdża o wiele więcej pojazdów, niektóre z nich gnają z prędkością iście autostradową. Trudno jest teraz zatrzymać rower na poboczu, żeby porozmawiać z sąsiadem. Ludzie stoją czasem pod bramami, przy furtkach. Większość ławeczek znikła, a zwyczaj popołudniowych pogawędek na drodze zamiera.
Dla kogoś „z zewnątrz” droga była tylko drogą. Dla mieszkańców wsi była przestrzenią społecznościową i miejscową „infostradą”.
PRZYKŁAD 2 - LAS
Ta sama wieś otoczona jest od północy i wschodu lasem, Puszczą Białą. Las stanowi ciemne, tajemnicze i malownicze tło wsi. Dla kogoś „z zewnątrz” las widzi się jako egzotyczne, dzikie, być może niebezpieczne, choć piękne miejsce do odwiedzenia.
Musiało upłynąć trochę czasu zanim zorientowałam się, że mieszkańcy wsi widzą ten sam las zupełnie inaczej.
Dla miejscowych drwali las jest miejscem ciężkiej pracy. Ale dla wszystkich pozostałych mieszkańców las jest spichlerzem i apteką. Nieomal co dzień, od wiosny do jesieni, mieszkańcy wsi wędrują do lasu zbierać poziomki, jagody, grzyby, borówki, rośliny zielarskie czy opadłe szyszki i chrust. Niektóre z tych płodów lasu stanowią dodatkowe źródło dochodu.
Tak więc mieszkańcy mojej wsi traktują las (i tak jest od setek lat) jako przedłużenie pól, jako źródło bogatych plonów. Dla niektórych z nich jest to miejsce codziennego trudu. Ale nigdy nie słyszałam, żeby ktoś mówił, że „idzie do lasu na spacer”.
Dopóki nie uświadomiłam sobie ekonomicznego znaczenia lasu dla mieszkańców wsi, traktowałam las jako wzbudzającą podziw, trochę straszną, jednostkę ekologiczną i estetyczną.
Poznając miejscowe zwyczaje i sposób codziennego życia, dostrzegłam „Drogę” i „Las” w odmienny sposób. Dodało to dodatkową warstwę znaczeniową do materialnego krajobrazu wsi. Teraz rozumiem, że „Droga” (zanim została rozbudowana) była przedłużeniem przestrzeni pomiędzy domami, miejscem społecznościowym, a „Las” jest produktywną, gospodarczą częścią wsi. Przypuszczam, że z czasem mój odbiór krajobrazu wsi stanie się mniej wizualny (tj. odbierany jako obraz), a bardziej symboliczny, gdyż nowe znaczenia zostaną dodane do mojego własnego, wewnętrznego krajobrazu.
JK Demetriou-Warburton
Artykuł ukazał się w „Wieściach z Gumna” nr 9, październik 2013, biuletynie wydawanym przez Towarzystwo Inicjatyw Wiejskich „Tuchełka”. Opatrzony został następującym komentarzem: mieszczenie tego artykułu w bieżącym numerze biuletynu może wydać się, początkowo, niezrozumiałe. A jednak... Skoro tylko niektóre warstwy znaczeniowe wsi są dostępne ludziom „z zewnątrz”, a jedynie mieszkańcy wsi posiadają dogłębną wiedzę na jej temat, każda decyzja, która zmienia wieś musi być konsultowana z mieszkańcami, gdyż to oni będą później żyć z jej konsekwencjami, które są niewyobrażalne dla kogoś „z zewnątrz”. A to, drodzy Państwo, już jest polityka...
Oprac. Artur Laskowski
Miejsce wybrane na „posadzenie” wsi musi posiadać właściwość podtrzymania wspólnoty ludzkiej, czyli dostęp do wody pitnej, dostęp do zasobów żywności lub możliwość jej wytwarzania.
Mieszkaniec wsi postrzega jej krajobraz jako zabudowania, płoty, miejsca pomiędzy nimi, ścieżki i drogi, źródło wody i miejsca skąd pochodzi pożywienie jak również jako zwierzęta i ludzi, z którymi dzieli się miejscem we wsi. Ten krajobraz można określić jako krajobraz domowy wsi.
Ten sam mieszkaniec postrzega również to, co istnieje poza granicami jego wsi: las, rzekę czy płaską przestrzeń pól, inne wsie w pobliżu lub miasto w jakiejś odległości, którego światła płoną łuną na nocnym niebie. Te dalsze elementy stanowią tło dla krajobrazu „domowego”.
Organizacja przestrzeni wewnątrz wsi jest określona poprzez: pozycję domostw w stosunku do siebie, ich skierowanie na południowe promienie słońca lub przeciwnie, ich pozycję w stosunku do drogi i wewnątrz własnych granic, jak i wielkość i kształt obszaru gospodarstw.
W zależności od złożoności społecznej inne czynniki mogą również wpływać na zasady i wygląd organizacji przestrzennej. Obecność domu spotkań, kościoła lub urzędu państwowego, które często umieszczane są centralnie, może dyktować promieniste rozłożenie ścieżek prowadzących do tych budowli i przydać ważności tym częściom wsi, w których one się znajdują. Te zasady organizacji mogą, choć nie są same w sobie widoczne, wpłynąć na fizyczny krajobraz wsi.
Stąd wynika, że wewnętrzny krajobraz wsi dla jej mieszkańca będzie składał się zarówno z cech fizycznych jak i ich znaczenia dla społeczności. Na odbiór elementów krajobrazu będzie również wpływało bezpośrednie, indywidualne i subiektywne doświadczenie i znajomość tych elementów.
W ten sposób świat materialny wokół nas jest zorganizowany w cząstki znaczeniowe poprzez naszą organizację społeczną, kulturę i indywidualne postrzeganie. Te „cząstki znaczeniowe” tworzą nasz krajobraz. Świat materialny dostarcza nam fizycznych elementów krajobrazu, a wartości ponadmaterialne tworzą symboliczne powiązania pomiędzy nimi.
Aby zrozumieć te powiązania, po pierwsze musimy wiedzieć o ich istnieniu. Wiedzę na ten temat można osiągnąć poprzez dokładne zapoznanie się z kulturowymi i społecznymi uwarunkowaniami, choć należy przyjąć, że niektóre z tych uwarunkowań zawsze pozostaną poza zasięgiem osoby „z zewnątrz”. Stąd wniosek, że tylko doświadczenie krajobrazu wsi „od wewnątrz” (tj. oczami mieszkańców) może prowadzić do pełnego zrozumienia jego znaczenia.
Tu pozwolę sobie przytoczyć dwa przykłady z doświadczeń własnych.
PRZYKŁAD 1 - DROGA
Wieś, w której kupiłam siedlisko, ciągnie się wzdłuż szosy, z małymi gospodarstwami po obu jej stronach. Każdy dom stoi na własnym, wąskim pasku ziemi i do niedawna był zazwyczaj odgrodzony od drogi niewysokim płotem z olchowych sztachet. Kiedy odwiedziłam tę wieś po raz pierwszy uważałam, że to wielka szkoda, iż droga przecina wieś przez środek. Widziałam drogę jako negatywny aspekt krajobrazu wsi. Kolejne, odbywane na przestrzeni kilku lat, wizyty we wsi przekonały mnie, że ta asfaltowa droga jest łącznikiem społeczności wsi. Każdego ciepłego popołudnia, kiedy praca w gospodarstwie dobiegała końca, ale do zachodu pozostawało jeszcze trochę czasu, mieszkańcy wsi wylegali na drogę, aby kojarzyć się w grupy i dyskutować o wydarzeniach danego dnia. Starszyzna siadywała na prostych drewnianych ławeczkach przy drodze i wygrzewała się w promieniach słońca. Dzieci bawiły się na drodze pod luźnym nadzorem dorosłych, jak na placu zabaw. Wieś spotykała się w codziennym rytuale, któremu sprzyjały wzajemne proporcje poboczy, rowów i szosy.
Gdybym nie odwiedziła wsi w określonej porze dnia i roku nie poznałabym tego zwyczaju i nie wiedziała o nim, choć był on znany każdemu mieszkańcowi wsi.
Niestety, wiele ławeczek zostało uszkodzonych lub zniszczonych w trakcie instalacji kanalizacji we wsi. Potem droga została poszerzona, dodano do niej chodnik i ścieżkę rowerową dla letników. Drogą przejeżdża o wiele więcej pojazdów, niektóre z nich gnają z prędkością iście autostradową. Trudno jest teraz zatrzymać rower na poboczu, żeby porozmawiać z sąsiadem. Ludzie stoją czasem pod bramami, przy furtkach. Większość ławeczek znikła, a zwyczaj popołudniowych pogawędek na drodze zamiera.
Dla kogoś „z zewnątrz” droga była tylko drogą. Dla mieszkańców wsi była przestrzenią społecznościową i miejscową „infostradą”.
PRZYKŁAD 2 - LAS
Ta sama wieś otoczona jest od północy i wschodu lasem, Puszczą Białą. Las stanowi ciemne, tajemnicze i malownicze tło wsi. Dla kogoś „z zewnątrz” las widzi się jako egzotyczne, dzikie, być może niebezpieczne, choć piękne miejsce do odwiedzenia.
Musiało upłynąć trochę czasu zanim zorientowałam się, że mieszkańcy wsi widzą ten sam las zupełnie inaczej.
Dla miejscowych drwali las jest miejscem ciężkiej pracy. Ale dla wszystkich pozostałych mieszkańców las jest spichlerzem i apteką. Nieomal co dzień, od wiosny do jesieni, mieszkańcy wsi wędrują do lasu zbierać poziomki, jagody, grzyby, borówki, rośliny zielarskie czy opadłe szyszki i chrust. Niektóre z tych płodów lasu stanowią dodatkowe źródło dochodu.
Tak więc mieszkańcy mojej wsi traktują las (i tak jest od setek lat) jako przedłużenie pól, jako źródło bogatych plonów. Dla niektórych z nich jest to miejsce codziennego trudu. Ale nigdy nie słyszałam, żeby ktoś mówił, że „idzie do lasu na spacer”.
Dopóki nie uświadomiłam sobie ekonomicznego znaczenia lasu dla mieszkańców wsi, traktowałam las jako wzbudzającą podziw, trochę straszną, jednostkę ekologiczną i estetyczną.
Poznając miejscowe zwyczaje i sposób codziennego życia, dostrzegłam „Drogę” i „Las” w odmienny sposób. Dodało to dodatkową warstwę znaczeniową do materialnego krajobrazu wsi. Teraz rozumiem, że „Droga” (zanim została rozbudowana) była przedłużeniem przestrzeni pomiędzy domami, miejscem społecznościowym, a „Las” jest produktywną, gospodarczą częścią wsi. Przypuszczam, że z czasem mój odbiór krajobrazu wsi stanie się mniej wizualny (tj. odbierany jako obraz), a bardziej symboliczny, gdyż nowe znaczenia zostaną dodane do mojego własnego, wewnętrznego krajobrazu.
JK Demetriou-Warburton
Artykuł ukazał się w „Wieściach z Gumna” nr 9, październik 2013, biuletynie wydawanym przez Towarzystwo Inicjatyw Wiejskich „Tuchełka”. Opatrzony został następującym komentarzem: mieszczenie tego artykułu w bieżącym numerze biuletynu może wydać się, początkowo, niezrozumiałe. A jednak... Skoro tylko niektóre warstwy znaczeniowe wsi są dostępne ludziom „z zewnątrz”, a jedynie mieszkańcy wsi posiadają dogłębną wiedzę na jej temat, każda decyzja, która zmienia wieś musi być konsultowana z mieszkańcami, gdyż to oni będą później żyć z jej konsekwencjami, które są niewyobrażalne dla kogoś „z zewnątrz”. A to, drodzy Państwo, już jest polityka...
Oprac. Artur Laskowski
