Stosowanie klauzul społecznych w przetargach
(Zam: 22.04.2013 r., godz. 12.36)Środki publiczne muszą być wydatkowane przy zachowaniu zasad równego traktowania wykonawców, bezstronności i obiektywizmu, uczciwej konkurencji, jawności, pisemności postępowania i pierwszeństwa trybów przetargowych. Tryby (procedury) przetargowe sprecyzowane w ustawie Prawo zamówień publicznych regulują sposoby wyłaniania wykonawców usług (sprzedawców towarów) oraz zasady podpisywania z nimi umów. Najczęściej stosowanym w przetargach kryterium wyłaniania wykonawców/sprzedawców jest cena. W ostatnich latach coraz głośniej dyskutuje się jednak o tym, by administracja publiczna nie tylko troszczyła się o jak najtańsze kupowanie towarów i usług, ale dbała o równie istotne aspekty społeczne gospodarowania i administrowania środkami publicznymi – wpływając na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej grup i osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy. Temu ma służyć wprowadzanie w prawie i stosowanie w praktyce klauzul społecznych.
Zamówienia publiczne to forma dokonywania zakupów towarów i usług finansowanych w całości lub części ze środków publicznych. Z uwagi na znaczenie tej formy wydatków, a przede wszystkim ze względu na to, że pokrywane są one ze środków publicznych, sfera zamówień publicznych jest ściśle regulowana prawem. Ma to służyć zwiększeniu skuteczności i efektywności wydatkowania pieniędzy publicznych oraz zmniejszać ryzyko korupcji. Prawo stoi również na straży zachowania równego dostępu potencjalnych wykonawców do zamówień publicznych, tak, aby pieniądze publiczne nie trafiały faworyzowanych podmiotów czy grup podmiotów na rynku. Na poziomie Unii Europejskiej sferę zamówień publicznych regulują dyrektywy, z którymi zgodne musi być prawo krajowe. W Polsce sferę zamówień publicznych reguluje ustawa Prawo zamówień publicznych.
Rynek zamówień publicznych w Polsce jest dość duży. Według danych Urzędu Zamówień Publicznych w 2011 r. ogólna wartość zamówień publicznych wyniosła ok. 144 miliardy złotych, co stanowiło prawie 10 proc. polskiego PKB. Zamówień udzielało w 2011 r. blisko 14 tysięcy zamawiających, z czego największą grupę stanowiły samorządy terytorialne. W sumie w 2011 r. udzielono ponad 186 tysięcy zamówień.
Zamówienia są nie tylko źródłem dochodów, które pozwalają utrzymać się na rynku, ale także rozwijać działalność i tworzyć nowe miejsca pracy. To również forma zdobywania niezbędnych doświadczeń biznesowych. Bardzo często możemy zacząć od niewielkich zamówień publicznych po to, żeby się uczyć, wiedzieć, jak pewne rzeczy realizować, zdobywać doświadczenie. To także sposób na budowanie dobrych relacji z samorządami i społecznościami lokalnymi.
Wymienione wyżej względy przekonują, jak istotne z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorczości społecznej, w tym szczególnie spółdzielczości socjalnej jest stawanie przez te przedsiębiorstwa do przetargów i ich wygrywanie. Przy czym na otwartym rynku pracy, w konkurencji, w której decydującym kryterium jest sama cena usługi/towaru, przedsiębiorstwa społeczne dbające o coś więcej, niż sam zysk, jego maksymalizacja, najczęściej nie mają większych szans. Dlatego stopniowo wprowadzane są – szybciej w prawie, zdecydowanie wolniej i ostrożniej w praktyce – klauzule społeczne w zamówieniach publicznych.
Klauzule społeczne to wyjątek od reguły dopuszczany w unijnym prawie zamówień publicznych z uwagi na istotne względy społeczne. Co do zasady kryteria oceny oferty złożonej w ramach zamówień publicznych dotyczą jakości i ceny przedmiotu zamówienia, ale prawo unijne przewiduje możliwość wprowadzenia przez udzielającego zamówienia dodatkowych kryteriów społecznych, o ile nie narusza to swobody wyboru. Warunkiem jest to, że kryteria takie odpowiadają na ważne potrzeby społeczne oraz, że taka możliwość przewidziana jest w prawie krajowym. Na podobnej zasadzie można stosować również tak zwane klauzule środowiskowe (ekologiczne).
Klauzule społeczne są szansą dla przedsiębiorstw społecznych, które zatrudniają osoby mające szczególne problemy z integracją zawodową i społeczną. W niektórych krajach Unii Europejskiej, np. we Włoszech są one wykorzystywane właśnie przez podmioty ekonomii społecznej. Należy jednak podkreślić, że w świetle dyrektyw unijnych po pierwsze klauzule są wyjątkiem od reguły, po drugie ich stosowanie przez kraj członkowski nie jest obligatoryjne.
Polskie prawo zamówień publicznych jest zgodne z prawem europejskim i w pełni realizuje podstawowe zasady dotyczące zamówień publicznych. Do 2009 r. nasz ustawodawca nie zdecydował się jednak skorzystać z możliwości wprowadzenia w nim klauzul społecznych, a prawo zamówień publicznych mówiło wyraźnie, że stosowane kryteria oceny ofert mogą dotyczyć tylko i wyłącznie przedmiotu zamówienia, a nie np. właściwości czy cech wykonawcy.
Dopiero w 2009 r. w prawie zamówień publicznych pojawiły się dwie klauzule społeczne. Pierwsza wprowadzona została poprzez nowelizację ustawy o spółdzielniach socjalnych i dotyczyła przede wszystkim preferencji związanych z zatrudnianiem osób wykluczonych z rynku pracy (ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. 2009 nr 91 poz. 742; druga, dotycząca wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne wprowadzona została poprzez nowelizację prawa zamówień publicznych: ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz. U. 2009 nr 206 poz. 1591).
Klauzula społeczna wprowadzona poprzez zmianę ustawy o spółdzielniach socjalnych (art. 29, ust. 4 ustawy Prawo zamówień publicznych) umożliwia stosowanie przez zamawiającego preferencji dotyczących wykonawców, stosujących instrumenty wspomagające pracowników, w szczególności należących do grup wykluczonych z rynku pracy. Zgodnie z ustawą zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, dotyczące:
1) zatrudnienia osób: (a) bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, (b) niepełnosprawnych, o których mowa w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, (c) innych niż wyżej określone, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym lub we właściwych przepisach państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego;
2) utworzenia funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w którym wpłaty pracodawców stanowić będą co najmniej czterokrotność najniższej wpłaty określonej w tych przepisach;
3) zwiększenia wpłat pracodawców na rzecz funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do wysokości określonej co najmniej czterokrotnością najniższej wpłaty określonej w tych przepisach.
Te zapisy po uchwaleniu dodatkowo wsparło Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jako Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki (PO KL), wprowadzając w działaniu 7.2.1. PO KL możliwość wyboru podwykonawcy z zastosowaniem wspomnianych klauzul społecznych. Ministerstwo wydało także wspólnie z Urzędem Zamówień Publicznych w październiku 2009 r. Zalecenia Ministra Rozwoju Regionalnego oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych.
Klauzula dotycząca osób niepełnosprawnych jest bardziej restrykcyjna (art. 22, ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych). Umożliwia ona ograniczenie ubiegania się o zamówienie publiczne wyłącznie do wykonawców, u których ponad 50 proc. zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub właściwych przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Rozwiązanie dotyczące wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne jest bardzo klarownie zapisane i nie budzi wątpliwości interpretacyjnych, stąd też pojawiły się już pierwsze przykłady stosowania go w praktyce, w szczególności przez samorządy terytorialne. Ale pojawiają się dwie inne wątpliwości dotyczące tego rozwiązania. Pierwsza dotyczy kwestii zasadniczych, pojawia się bowiem pytanie, czy ograniczenie przetargu wyłącznie do podmiotów zatrudniających osoby niepełnosprawne nie jest jednak naruszeniem zasad konkurencyjności i niedyskryminacji. Druga wątpliwość jest natury pragmatycznej. Rozwiązanie jest zero-jedynkowe, to znaczy albo zamawiający je stosuje, albo nie. Jeżeli je zastosuje to zamyka dostępność zamówienia wyłącznie do podmiotów zatrudniających ponad 50 proc. osób niepełnosprawnych. Tak radykalne ograniczenie kręgu potencjalnych wykonawców może w praktyce rodzić ryzyko, że zamawiający nie otrzyma żadnej oferty i będzie zmuszony ponownie ogłaszać i przeprowadzać procedurę przetargową. Należy także zauważyć, że to rozwiązanie dotyczy tylko jednej z wielu grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, które zatrudniają przedsiębiorstwa społeczne.
Rozwiązanie wprowadzone do prawa zamówień publicznych nowelizacją ustawy o spółdzielniach socjalnych wydaje się znacznie lepiej odpowiadać przedsiębiorstwom społecznym, gdyż wymienia różne grupy osób wykluczonych z rynku pracy, z którymi mają do czynienia przedsiębiorstwa społeczne. Zatrudnione przy realizacji zamówienia mogą być zarówno osoby niepełnosprawne, jak bezrobotni, a także młodociani w celu przygotowania zawodowego, bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenia z bezdomności, osoby uzależnione po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, chorzy psychicznie, zwalniani z zakładów karnych, mający trudności w integracji ze środowiskiem oraz uchodźcy realizujący indywidualny program integracji.
Niewątpliwie klauzule społeczne w zamówieniach publicznych mogą być bardzo ważnym instrumentem wspierania przedsiębiorczości społecznej, czy – szerzej – takich zjawisk ekonomicznych, które mają pozytywny wpływ na społeczeństwo i lokalne wspólnoty. Samorządy poprzez zlecanie zadań publicznych przedsiębiorstwom społecznym mogą łączyć zakup usług lub towarów z osiągnięciem dodatkowych korzyści społecznych w postaci na przykład tworzenia miejsc pracy dla osób długotrwale bezrobotnych. A to oznacza, że rośnie automatycznie efektywność wydatkowania pieniędzy publicznych. Bo nie tylko dostajemy zamówiony towar, czy usługę, ale osiągamy również dzięki temu dodatkową wartość, nie tylko istotną z punktu widzenia społeczności, ale też samorządu, ponieważ zwiększamy szansę na trwałą integrację zawodową i społeczną osób wykluczonych.
Tomasz Schimanek, Instytut Spraw Publicznych
oprac. Artur Laskowski
(1)
Przedsiębiorczość społeczna to działalność o celach głównie społecznych, której zyski w założeniu są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę, a nie w celu maksymalizacji zysku lub zwiększenia dochodu udziałowców czy też właścicieli
(2)
Rynek zamówień publicznych w Polsce jest dość duży. Według danych Urzędu Zamówień Publicznych w 2011 r. ogólna wartość zamówień publicznych wyniosła ok. 144 miliardy złotych, co stanowiło prawie 10 proc. polskiego PKB
(3)
Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych są szansą dla przedsiębiorstw społecznych, które zatrudniają osoby mające szczególne problemy z integracją zawodową i społeczną
* * *
O tym co utrudnia dostęp przedsiębiorstw społecznych do zamówień publicznych i w jaki sposób można zwiększyć udział tych podmiotów w realizacji zamówień publicznych dyskutowali wspólnie przedsiębiorcy społeczni oraz samorządowcy podczas Ogólnopolskich Spotkań Ekonomii Społecznej w Krakowie w grudniu 2012 r. Oprócz dyskusji ekspertów zorganizowano warsztaty, na których wypracowano praktyczne rekomendacje dla samorządów terytorialnych oraz przedsiębiorstw społecznych, służących zwiększeniu dostępu tych ostatnich do zamówień publicznych. Najważniejsze tezy i wnioski z podjętej wtedy dyskusji zaprezentujemy w kolejnym wydaniu „Się Dzieje”.
Redakcja
Rynek zamówień publicznych w Polsce jest dość duży. Według danych Urzędu Zamówień Publicznych w 2011 r. ogólna wartość zamówień publicznych wyniosła ok. 144 miliardy złotych, co stanowiło prawie 10 proc. polskiego PKB. Zamówień udzielało w 2011 r. blisko 14 tysięcy zamawiających, z czego największą grupę stanowiły samorządy terytorialne. W sumie w 2011 r. udzielono ponad 186 tysięcy zamówień.
Zamówienia są nie tylko źródłem dochodów, które pozwalają utrzymać się na rynku, ale także rozwijać działalność i tworzyć nowe miejsca pracy. To również forma zdobywania niezbędnych doświadczeń biznesowych. Bardzo często możemy zacząć od niewielkich zamówień publicznych po to, żeby się uczyć, wiedzieć, jak pewne rzeczy realizować, zdobywać doświadczenie. To także sposób na budowanie dobrych relacji z samorządami i społecznościami lokalnymi.
Wymienione wyżej względy przekonują, jak istotne z punktu widzenia rozwoju przedsiębiorczości społecznej, w tym szczególnie spółdzielczości socjalnej jest stawanie przez te przedsiębiorstwa do przetargów i ich wygrywanie. Przy czym na otwartym rynku pracy, w konkurencji, w której decydującym kryterium jest sama cena usługi/towaru, przedsiębiorstwa społeczne dbające o coś więcej, niż sam zysk, jego maksymalizacja, najczęściej nie mają większych szans. Dlatego stopniowo wprowadzane są – szybciej w prawie, zdecydowanie wolniej i ostrożniej w praktyce – klauzule społeczne w zamówieniach publicznych.
Klauzule społeczne to wyjątek od reguły dopuszczany w unijnym prawie zamówień publicznych z uwagi na istotne względy społeczne. Co do zasady kryteria oceny oferty złożonej w ramach zamówień publicznych dotyczą jakości i ceny przedmiotu zamówienia, ale prawo unijne przewiduje możliwość wprowadzenia przez udzielającego zamówienia dodatkowych kryteriów społecznych, o ile nie narusza to swobody wyboru. Warunkiem jest to, że kryteria takie odpowiadają na ważne potrzeby społeczne oraz, że taka możliwość przewidziana jest w prawie krajowym. Na podobnej zasadzie można stosować również tak zwane klauzule środowiskowe (ekologiczne).
Klauzule społeczne są szansą dla przedsiębiorstw społecznych, które zatrudniają osoby mające szczególne problemy z integracją zawodową i społeczną. W niektórych krajach Unii Europejskiej, np. we Włoszech są one wykorzystywane właśnie przez podmioty ekonomii społecznej. Należy jednak podkreślić, że w świetle dyrektyw unijnych po pierwsze klauzule są wyjątkiem od reguły, po drugie ich stosowanie przez kraj członkowski nie jest obligatoryjne.
Polskie prawo zamówień publicznych jest zgodne z prawem europejskim i w pełni realizuje podstawowe zasady dotyczące zamówień publicznych. Do 2009 r. nasz ustawodawca nie zdecydował się jednak skorzystać z możliwości wprowadzenia w nim klauzul społecznych, a prawo zamówień publicznych mówiło wyraźnie, że stosowane kryteria oceny ofert mogą dotyczyć tylko i wyłącznie przedmiotu zamówienia, a nie np. właściwości czy cech wykonawcy.
Dopiero w 2009 r. w prawie zamówień publicznych pojawiły się dwie klauzule społeczne. Pierwsza wprowadzona została poprzez nowelizację ustawy o spółdzielniach socjalnych i dotyczyła przede wszystkim preferencji związanych z zatrudnianiem osób wykluczonych z rynku pracy (ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. 2009 nr 91 poz. 742; druga, dotycząca wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne wprowadzona została poprzez nowelizację prawa zamówień publicznych: ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz. U. 2009 nr 206 poz. 1591).
Klauzula społeczna wprowadzona poprzez zmianę ustawy o spółdzielniach socjalnych (art. 29, ust. 4 ustawy Prawo zamówień publicznych) umożliwia stosowanie przez zamawiającego preferencji dotyczących wykonawców, stosujących instrumenty wspomagające pracowników, w szczególności należących do grup wykluczonych z rynku pracy. Zgodnie z ustawą zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, dotyczące:
1) zatrudnienia osób: (a) bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, (b) niepełnosprawnych, o których mowa w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, (c) innych niż wyżej określone, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym lub we właściwych przepisach państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego;
2) utworzenia funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w którym wpłaty pracodawców stanowić będą co najmniej czterokrotność najniższej wpłaty określonej w tych przepisach;
3) zwiększenia wpłat pracodawców na rzecz funduszu szkoleniowego, w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, do wysokości określonej co najmniej czterokrotnością najniższej wpłaty określonej w tych przepisach.
Te zapisy po uchwaleniu dodatkowo wsparło Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jako Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki (PO KL), wprowadzając w działaniu 7.2.1. PO KL możliwość wyboru podwykonawcy z zastosowaniem wspomnianych klauzul społecznych. Ministerstwo wydało także wspólnie z Urzędem Zamówień Publicznych w październiku 2009 r. Zalecenia Ministra Rozwoju Regionalnego oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych.
Klauzula dotycząca osób niepełnosprawnych jest bardziej restrykcyjna (art. 22, ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych). Umożliwia ona ograniczenie ubiegania się o zamówienie publiczne wyłącznie do wykonawców, u których ponad 50 proc. zatrudnionych pracowników stanowią osoby niepełnosprawne w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub właściwych przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Rozwiązanie dotyczące wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne jest bardzo klarownie zapisane i nie budzi wątpliwości interpretacyjnych, stąd też pojawiły się już pierwsze przykłady stosowania go w praktyce, w szczególności przez samorządy terytorialne. Ale pojawiają się dwie inne wątpliwości dotyczące tego rozwiązania. Pierwsza dotyczy kwestii zasadniczych, pojawia się bowiem pytanie, czy ograniczenie przetargu wyłącznie do podmiotów zatrudniających osoby niepełnosprawne nie jest jednak naruszeniem zasad konkurencyjności i niedyskryminacji. Druga wątpliwość jest natury pragmatycznej. Rozwiązanie jest zero-jedynkowe, to znaczy albo zamawiający je stosuje, albo nie. Jeżeli je zastosuje to zamyka dostępność zamówienia wyłącznie do podmiotów zatrudniających ponad 50 proc. osób niepełnosprawnych. Tak radykalne ograniczenie kręgu potencjalnych wykonawców może w praktyce rodzić ryzyko, że zamawiający nie otrzyma żadnej oferty i będzie zmuszony ponownie ogłaszać i przeprowadzać procedurę przetargową. Należy także zauważyć, że to rozwiązanie dotyczy tylko jednej z wielu grup osób w trudnej sytuacji na rynku pracy, które zatrudniają przedsiębiorstwa społeczne.
Rozwiązanie wprowadzone do prawa zamówień publicznych nowelizacją ustawy o spółdzielniach socjalnych wydaje się znacznie lepiej odpowiadać przedsiębiorstwom społecznym, gdyż wymienia różne grupy osób wykluczonych z rynku pracy, z którymi mają do czynienia przedsiębiorstwa społeczne. Zatrudnione przy realizacji zamówienia mogą być zarówno osoby niepełnosprawne, jak bezrobotni, a także młodociani w celu przygotowania zawodowego, bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenia z bezdomności, osoby uzależnione po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, chorzy psychicznie, zwalniani z zakładów karnych, mający trudności w integracji ze środowiskiem oraz uchodźcy realizujący indywidualny program integracji.
Niewątpliwie klauzule społeczne w zamówieniach publicznych mogą być bardzo ważnym instrumentem wspierania przedsiębiorczości społecznej, czy – szerzej – takich zjawisk ekonomicznych, które mają pozytywny wpływ na społeczeństwo i lokalne wspólnoty. Samorządy poprzez zlecanie zadań publicznych przedsiębiorstwom społecznym mogą łączyć zakup usług lub towarów z osiągnięciem dodatkowych korzyści społecznych w postaci na przykład tworzenia miejsc pracy dla osób długotrwale bezrobotnych. A to oznacza, że rośnie automatycznie efektywność wydatkowania pieniędzy publicznych. Bo nie tylko dostajemy zamówiony towar, czy usługę, ale osiągamy również dzięki temu dodatkową wartość, nie tylko istotną z punktu widzenia społeczności, ale też samorządu, ponieważ zwiększamy szansę na trwałą integrację zawodową i społeczną osób wykluczonych.
Tomasz Schimanek, Instytut Spraw Publicznych
oprac. Artur Laskowski
(1)
Przedsiębiorczość społeczna to działalność o celach głównie społecznych, której zyski w założeniu są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę, a nie w celu maksymalizacji zysku lub zwiększenia dochodu udziałowców czy też właścicieli
(2)
Rynek zamówień publicznych w Polsce jest dość duży. Według danych Urzędu Zamówień Publicznych w 2011 r. ogólna wartość zamówień publicznych wyniosła ok. 144 miliardy złotych, co stanowiło prawie 10 proc. polskiego PKB
(3)
Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych są szansą dla przedsiębiorstw społecznych, które zatrudniają osoby mające szczególne problemy z integracją zawodową i społeczną
* * *
O tym co utrudnia dostęp przedsiębiorstw społecznych do zamówień publicznych i w jaki sposób można zwiększyć udział tych podmiotów w realizacji zamówień publicznych dyskutowali wspólnie przedsiębiorcy społeczni oraz samorządowcy podczas Ogólnopolskich Spotkań Ekonomii Społecznej w Krakowie w grudniu 2012 r. Oprócz dyskusji ekspertów zorganizowano warsztaty, na których wypracowano praktyczne rekomendacje dla samorządów terytorialnych oraz przedsiębiorstw społecznych, służących zwiększeniu dostępu tych ostatnich do zamówień publicznych. Najważniejsze tezy i wnioski z podjętej wtedy dyskusji zaprezentujemy w kolejnym wydaniu „Się Dzieje”.
Redakcja
